Clearview

[Hung Nguyen]

Đó là một cái app – ứng dụng, như những cái app khác mà bạn có trong những cái điện thoại thông minh của mình. Ứng dụng này có cho các điện thoại dùng Android, iPhone và cả máy điện toán.
Nhưng Clearview là một cái app thần kỳ.
Tháng Hai vừa rồi khi bắt đầu thử nghiệm ứng dụng này, Cảnh sát Tiểu bang Indiana đã giải quyết một vụ án chỉ trong vòng 20 phút!
Hai người đàn ông đánh nhau trong một công viên, vụ ẩu đả kết thúc khi một người bắn vào bụng người kia. Hình ảnh của vụ xung đột và của người nổ súng được một người qua đường ghi lại bằng điện thoại.
Khi cảnh sát đưa hình ảnh người nổ súng vào ứng dụng này, gần như ngay tức khắc họ có được một kết quả: nghi phạm xuất hiện trong một video mà một người nào đó đã post trên mạng truyền thông xã hội, tên của anh ta cũng có trong chú giải ở video đó.
Nghi phạm bị bắt và buộc tội. Chuck Cohen, một sĩ quan của Cảnh sát Tiểu bang Indiana nói: “Người này không có bằng lái xe, và từ khi là một người trưởng thành chưa từng bị bắt, vì vậy, trong kho dữ liệu của chính phủ không có hình của ông ta.”
Ông Cohen cho hay có lẽ đã không thể nhận dạng được nghi phạm mà không có khả năng tìm kiếm trên các phương tiện truyền thông xã hội.
Vào tháng 7, một thám tử cảnh sát ở Clifton (New Jersey) đã thúc giục chỉ huy của mình mua nhu liệu này vì nó có thể xác định được một nghi phạm chỉ trong vài giây. Trong thời gian sở cảnh sát Clifton “dùng thử” (trial period), Clearview đã nhận diện được nhiều tay trộm đồ trong các cửa hàng, một tên trộm cửa hàng Apple Store và một hiệp khách, người đã đấm gục một hung đồ đang dùng dao đe dọa nhiều người.
Trong email gửi xếp, viên thám tử nói với nhu liệu này, cảnh sát có thể dùng các ảnh được chụp từ xa bằng ống kính tele, khiến người theo dõi không bị phát giác.
Theo một bài thuyết trình chào hàng của Công ty Clearview AI, ứng dụng này đã giúp nhận diện nhiều tội phạm: một người bị buộc tội lạm dụng tình dục trẻ em chỉ qua hình ảnh khuôn mặt của y xuất hiện trong tấm gương của một người khác trong phòng tập thể dục; một người là thủ phạm của một loạt các vụ trộm hộp thư ở Atlanta; một người vô danh được tìm thấy nằm chết trên vỉa hè Alabama; và nhiều nghi can trong nhiều vụ lừa đảo giả danh tại các ngân hàng.
Cái ứng dụng thần kỳ đó do công ty Clearview AI cung cấp, và theo họ nhiều cơ quan công lực cấp liên bang Hoa kỳ – trong đó có cả F.B.I. và Bộ An ninh Nội địa, và Canada hiện đang dùng thử sản phẩm của họ.
Cũng theo Clearview AI, Cảnh sát tiểu bang Indiana trở thành khách hàng trả tiền đầu tiên của họ, và hồi tháng 9, Sở Cảnh sát Gainesville đã trả 10 ngàn đô để mua license sử dụng một năm.
Vào mùa hè năm ngoái, Thám tử Nick Ferrara ở Gainesville (Florida) đã biết đến Clearview qua quảng cáo trên mạng CrimeDex, một mạng dịch vụ cho các nhà điều tra chuyên về loại tội “cổ áo trắng”.
Ông Ferrara nhận xét rằng ứng dụng này hơn hẳn công cụ nhận dạng khuôn mặt FACES hiện đang được chính phủ sử dụng. Kho dữ liệu của FACES chỉ có khoảng hơn 30 triệu bức “mug shots” – ảnh nghi phạm tại sở cảnh sát Florida, và ảnh trong hồ sơ bằng lái xe của Bộ Giao thông.
Ferrara thấy rằng kho dữ liệu hình ảnh trên toàn quốc của Clearview lớn hơn nhiều và không giống như FACES, thuật toán của Clearview không đòi hỏi những bức hình chụp phải là hình khuôn mặt nhìn thẳng vào ống kính máy ảnh.
“Với Clearview, ta có thể dùng những bức ảnh không hoàn hảo”, ông Ferrara nói, cả những ảnh “người đang đội mũ hoặc mang kính, hoặc đó có thể là ảnh chụp nghiêng hoặc chỉ một phần khuôn mặt.”
Khi Ferrara đưa các ảnh từ những vụ án cũ, không manh mối, Clearview xác định được hơn 30 nghi phạm.
Hồi tháng 11 năm 2019, cửa hàng hardware Ace ở Clermont (Tampa, Florida) bị trộm. Bọn đạo chích khuân đi hai lò nướng và một máy hút bụi trị giá gần 12 ngàn đô.
Văn phòng Sheriff quận Seminole và Sở cảnh sát Tampa dùng hình ảnh máy video an ninh của cửa hàng ghi được để đưa vào app Clearview.
Họ nhận diện một nghi phạm qua hình ảnh đăng trên trang facebook cá nhân của nàng Heather Reynolds.
Cô nàng bị bắt và truy tố sau khi các điều tra viên khớp thêm được hình xăm trên tay cô nàng với hình cô nàng, cũng trên Facebook.
Chưa hết, các nhà điều tra cho biết Clearview giúp họ tìm biết tên hoặc vị trí của các trẻ vị thành niên trong các video và hình ảnh nhi dâm mà nếu không có công cụ này có thể không được xác định được. Charles Cohen, một cảnh sát trưởng đã nghỉ hưu của cảnh sát Indiana, cho hay một lần, sau khi đưa 21 hình ảnh của các nạn nhân của cùng một tên tội phạm qua ứng dụng Clearview, các thám tử đã có được danh tính của 14 nạn nhân. Người trẻ nhất mới 13 tuổi.
Một viên chức nhận dạng nạn nhân ở Canada, muốn được ẩn danh vì không có quyền tiết lộ công khai về các cuộc điều tra, đã mô tả công nghệ Clearview là “bước đột phá lớn nhất trong thập niên vừa qua” trong lãnh vực tội phạm lạm dụng tình dục trẻ em.
Theo các giới chức của công ty Clearview AI và chính phủ, nhiều cơ quan công lực liên bang, trong đó có F.B.I. và Bộ An ninh Nội địa, cả các cơ quan thực thi pháp luật Canada, cũng đang dùng thử cái app thần kỳ đó.
Nhưng phải mãi đến tháng 1 năm 2020, khi tờ New York Times (NYT) đăng một bài điều tra về Clearview và công ty cung cấp nó mới có nhiều người biết đến nó.
Và họ ồn ào lên…phản đối!

Ứng dụng Clearview và người sáng tạo ra nó

“Wow! Oh my God!…”
Donnie Sullivan, nhà báo của hệ thống thông tấn CNN, đã mở đầu phần tường thuật cuộc phỏng vấn nhà sáng chế chương trình điện toán Clearview AI bằng lời xuýt xoa như thế.
Donnie Sullivan đã không thể tin được rằng chỉ trong vòng vài giây sau khi nhà sáng chế Tôn Thất Hoàn dùng phone chụp một tấm ảnh của anh và “run” qua Clearview, cái app đã lôi lên màn ảnh cả một đống hình ảnh của Donnie. Trong số những bức ảnh đó có cả một tấm ảnh rất cũ, chụp từ ngày anh mới 15 tuổi khi còn ở Ireland.
Ngay cả nhà sản xuất chương trình CNN Business của Donnie, người hàng ngày thấy mặt anh qua ống kính máy thu hình, cũng không nhận ra tấm ảnh đó là ảnh của Donnie, thế mà Clearview đã nhận ra được.
Cuộc phỏng vấn diễn ra tại studio của CNN ở New York City đầu tháng 2 vừa qua,
Trước đó, tờ New York Times khi giới thiệu đã nói rằng trước Clearview, thành tích lớn nhất của nhà sáng tạo 31 tuổi này chỉ là một cái game trên iPhone ít người biết đến và một cái app giúp người dùng ghép bộ tóc màu hoe đỏ của Donald Trump lên đầu mình trong ảnh.
Tôn Thất Hoàn, một công dân Úc gốc Việt, từng có thời là một người mẫu, sau đó đã phát minh ra một công cụ có thể khiến cho không người nào còn giữ được cho mình vô danh nữa. Rồi cái công ty nhỏ xíu của ông ta, Clearview AI, cung cấp công cụ đó cho hàng trăm cơ quan công lực, từ các đơn vị cảnh sát địa phương đến FBI và Bộ An ninh Nội địa.
Bạn chụp hình một người, đưa nó lên mạng của Clearview để sau đó sẽ thấy hàng trăm bức hình của người đó cùng các đường dẫn (link) đến nơi những bức ảnh đó xuất hiện. Hệ thống – có nền là là một kho dữ liệu gồm hơn ba tỷ hình ảnh mà Clearview công bố đã lấy từ Facebook, YouTube, Venmo và hàng triệu trang web khác, vượt xa mọi thứ mà chính phủ Hoa Kỳ hoặc các công ty khổng lồ ở Thung lũng Silicon từng xây dựng.
Các viên chức thực thi pháp luật liên bang và tiểu bang cho biết, mặc dù họ không rõ Clearview hoạt động như thế nào và đằng sau nó là những ai, họ đã sử dụng ứng dụng này để giúp phá nhiều vụ án, từ trộm cắp cửa hàng, trộm cắp danh tính, gian lận thẻ tín dụng, đến sát nhân và các vụ khai thác tình dục trẻ em.
Tôn Thất Hoàn, một người có nguồn gốc hoàng tộc Việt Nam, không lớn lên ở Thung lũng Silicon mà ở Úc. Năm 2007, ông bỏ học đại học để sang San Francisco. Ngày đó iPhone vừa xuất hiện, Hoàn nhảy vào thị trường của các ứng dụng truyền thông xã hội. Nhưng những cuộc mạo hiểm đầu tiên của ông không thành công.
Năm 2009, mạng điểm Viddy Ho mà ông đã tạo ra cho phép mọi người chia sẻ các link dẫn tới các video với tất cả các tên trong danh sách contact list của họ. Nhưng ông đã phải đóng cửa Viddy Ho khi website này bị cho là một “phishing scam” – trò lừa đảo. Đến năm 2015, Hoàn viết ra ứng dụng Trump Hair, cho phép người dùng gắn bộ tóc độc đáo của TT Mỹ vào khuôn mặt của mình, và một chương trình chia sẻ ảnh. Cả hai đều không ăn khách.
Thất vọng, Hoàn dọn về New York vào năm 2016. Đẹp trai, cao ráo, với mái tóc đen dài, ông đã thử vào nghề người mẫu, nhưng chỉ sau một lần quay, ông ta bỏ nghề modelling để trở lại với kỹ thuật. Hoàn bắt đầu đọc các bài viết về trí tuệ nhân tạo (artificial intelligence), nhận dạng hình ảnh (image recognition) và học máy (machine learning).
Năm 2016, Tôn Thất Hoàn gặp Richard Schwartz, người từng là phụ tá của Rudolph W. Giuliani khi ông này là thị trưởng New York và quyết định cùng nhau tiến vào ngành kinh doanh nhận diện khuôn mặt. Hoàn xây dựng ứng dụng và Schwartz sử dụng sự quen biết của mình để kiếm khách hàng.
Đại khái, các kỹ sư của họ đã thiết kế một chương trình có thể tự động thu thập hình ảnh của những mặt người trên Internet, chẳng hạn như các trang web việc làm, trang tin tức, trang giáo dục và mạng xã hội bao gồm Facebook, YouTube, Twitter, Instagram và cả Venmo. Bên cạnh đó, một kỹ sư khác hoàn thiện một thuật toán (algorithm) nhận dạng khuôn mặt.
Kết quả là họ có được một hệ thống sử dụng cái mà ông Hoàn mô tả như “một mạng lưới thần kinh tối tân” để chuyển đổi tất cả các hình ảnh thành các công thức toán, hoặc các vector, dựa trên cấu trúc hình học của khuôn mặt – như khoảng cách giữa hai mắt. Công ty đã tạo ra một thư mục rộng lớn, tập hợp tất cả các bức ảnh có vectơ tương tự vào các vùng lân cận (neighborhood). Khi người dùng đưa ảnh một khuôn mặt lên hệ thống, nó sẽ chuyển đổi khuôn mặt đó thành một vector và sau đó lôi ra tất cả các ảnh đã thu thập được lưu trữ trong vùng lân cận của vector đó – cùng với các liên kết đến các trang mạng mà những hình ảnh đó xuất hiện.
Wikiepedia nói kho dữ liệu của công ty có đến hơn 3 tỷ hình ảnh, “cào” được từ Internet, gồm cả các ứng dụng truyền thông xã hội.
Đến cuối năm 2017, công ty đã có trong tay một công cụ nhận dạng khuôn mặt đáng sợ, được đặt tên là Smartcheckr. Nhưng Schwartz và Hoàn chưa biết họ sẽ phải bán sản phẩm của mình cho ai.
Năm đó, họ cũng được Peter Thiel, một nhà tư bản, đồng sáng lập Facebook, hỗ trợ về mặt tài chánh.
Công ty Clearview AI ra đời, hoạt động âm thầm cho đến tháng 1 năm nay, khi báo The New York Times tung ra bài điều tra “The Secretive Company That Might End Privacy as We Know It” (công ty bí ẩn có thể kết thúc sự riêng tư như chúng ta đang có hiện nay).
Bài điều tra của NYT dẫn lời Tôn Thất Hoàn nói Clearview đã dùng các viên chức – đang làm việc hay từng làm việc, của chính quyền Cộng hòa để tiếp cận các lực lượng cảnh sát để chào hàng, cho họ xài thử không tính tiền và bán giấy phép sử dụng (license) chỉ có 2.000 đô la Mỹ / năm. NYT nói hồi tháng 9, Gainesville Police Department chi 10 ngàn đô mua giấy phép sử dụng Clearview một năm. CNN Business cho hay một phát ngôn viên cảnh sát xác nhận Sở Cảnh sát Chicago đang trả gần 50.000 đô la cho chương trình thí điểm Clearview trong hai năm.
Trong cuộc phỏng vấn của chương trình CNN Business, Tôn Thất Hoàn cho biết hiện đang có hơn 600 cơ quan thực thi pháp luật ở Mỹ và Canada đang sử dụng công cụ này, con số chưa được CNN Business chưa xác minh. Hoàn cũng không xác định có bao nhiêu khách hàng trả tiền và bao nhiêu đang dùng thử miễn phí. Ông Hoàn cũng nói rằng một số ngân hàng đang sử dụng chương trình Clearview để điều tra gian lận, nhưng từ chối nêu tên.

Tại sao Clearview bị chống?

Như cái tên của bài điều tra trên tờ NYT, người ta cho rằng Clearview sẽ soi mòn sự riêng tư – privacy, của mọi người.
Với những mạng xã hội và số lượng điện thoại thông minh, máy ảnh digital … hiện nay, ai cũng có thể có hình ảnh của mình trên mạng, từ do cố ý chụp, hoặc tình cờ dính vào hậu cảnh của một tấm ảnh chụp người khác, ở nhà, ở một bữa tiệc, một sự kiện, hoặc trên đường phố.
Khi người ta bị nhận diện, có cả tên và địa chỉ nơi chụp, bởi một chương trình điện toán trong một cuộc điều tra của một cơ quan công lực quả là một điều đáng sợ.
Và còn đáng sợ hơn khi họ bị nhận diện, có cả tên và địa chỉ nơi chụp, bởi những người không phải là viên chức của một cơ quan pháp luật!
Trong lúc công ty Clearview AI cho biết công cụ của họ tìm được “match” – các ảnh trùng khớp, tới 75% trong số các lần truy tìm, nhưng không ai biết mức độ Clearview đưa ra kết quả khớp sai – false match, là bao nhiêu. Kỹ thuật này chưa được kiểm tra bởi một cơ quan độc lập như Viện Tiêu chuẩn và Công nghệ Quốc gia (NTST), một cơ quan liên bang đánh giá hiệu suất của các thuật toán nhận dạng khuôn mặt.
Chính ông Tôn Thất Hoàn cũng thừa nhận công cụ của mình không phải lúc nào cũng hữu hiệu. Hầu hết các bức ảnh trong kho dữ liệu của Clearview đã được chụp ở tầm mắt. Phần lớn tài liệu mà cảnh sát tải lên là từ các camera giám sát gắn trên trần nhà hoặc trên tường.
“Họ đặt camera giám sát quá cao,” ông Hoàn than. “Góc chụp đó sai để có được việc nhận dạng khuôn mặt hữu hiệu.”
Sau bài báo của NYT, hơn 40 tổ chức công nghệ và dân quyền lớn nhỏ ở Hoa kỳ đã gửi thư lên Ủy ban Giám sát Quyền riêng tư và Tự do Dân sự (Privacy and Civil Liberties Oversight Board / PCLOB) và bốn ủy ban của Quốc hội để trình bày quan ngại của họ về nhận dạng khuôn mặt và Clearview, yêu cầu PCLOB tạm cấm việc sử dụng kỹ thuật nhận dạng khuôn mặt.
Công nghệ nhận dạng khuôn mặt trước nay vẫn là đề tài gây nhiều tranh cãi. Nó khiến mọi người lo lắng về sự giám sát theo dõi của “Big Brother” – chính quyền độc tài, kiểu như Trung cộng đang công khai áp dụng ở Hoa lục. (Nhưng trang mạng của Clearview AI khẳng định chỉ “tìm kiếm” chứ không “giám sát theo dõi” – search not surveillance).
Một trong những lý lo quan trọng nhất gây tranh cãi của Clearview là kho dữ liệu khổng lồ của nó. Công ty công bố họ đã cào được hơn 3 tỷ bức ảnh từ internet, gồm cả từ Facebook, Instagram, Twitter và YouTube. Không những thế, Clearview còn giữ lại những bức ảnh đó trong kho dữ liệu của mình ngay cả sau khi người dùng đã xóa chúng khỏi mạng xã hội hoặc đặt tài khoản của họ ở chế độ riêng tư (private).
Trước Clearview, công nghệ xác định nhận dạng dựa trên khuôn mặt bị coi là cấm kỵ vì nó sói mòn sự riêng tư. Các công ty công nghệ có khả năng tung ra một công cụ như vậy đã tự kiềm chế; Google đã ngừng sử dụng công nghệ này. Một số thành phố lớn, trong đó có San Francisco, đã cấm cảnh sát sử dụng công nghệ nhận dạng khuôn mặt.
Theo bài báo của NYT, ứng dụng Clearview có thể xác định các nhà hoạt động tại một cuộc biểu tình hoặc một người lạ trên tàu điện ngầm, và tiết lộ không chỉ tên của họ mà cả nơi họ sống, những gì họ đã làm và những người mà họ biết.
Công nghệ này cũng có xu hướng cung cấp các match sai với một số nhóm người nhất định, như người da màu.
Ứng dụng Clearview có thêm rủi ro vì các cơ quan pháp luật đang tải những tấm ảnh quan trọng lên máy chủ của một công ty mà khả năng bảo vệ dữ liệu của họ chưa được kiểm tra.
Và nó không chỉ là cơ quan thực thi pháp luật: Clearview cũng đã cấp phép sử dụng ứng dụng cho ít nhất một vài công ty vào mục đích bảo mật.
Trước dự đoán của nhiều cảnh sát viên và các nhà đầu tư Clearview về việc ứng dụng này rồi sẽ mở rộng đến tay công chúng, Tôn Thất Hoàn miễn cưỡng đưa ra nhận xét, “thế nào cũng có một cộng đồng của những kẻ xấu sẽ lạm dụng nó”.
Tuy nhiên, ông nói Clearview hiện chỉ phục vụ các cơ quan thực thi pháp luật, và chắc chắn, hãng sẽ không bán sản phẩm này cho Iran, Nga hay Trung cộng.
Về những tranh cãi quanh sản phẩm của mình, Tôn Thất Hoàn nói ông “vinh dự” được mở đầu một cuộc đối thoại rộng hơn về nhận dạng khuôn mặt và quyền riêng tư. Ông mong muốn xây dựng một “công ty lớn của Mỹ” với “ý định tốt nhất”. Công nghệ này, ông Hoàn khoe “đang cứu trẻ em và giúp giải quyết tội phạm”, và ông hoan nghênh việc chính phủ ra các quy định.
Ngay sau bài báo của NYC, các đại công ty Twitter, Google và Facebook lập tức gửi đến Clearview AI những “cease and desist letter”, thư yêu cầu ngưng và chấm dứt việc lấy hình ảnh trên mạng của họ.
Ở Mỹ, các nhà lập pháp Mỹ tiến hành các cuộc điều tra, tiểu bang New Jersey ban hành lệnh cấm các cơ quan thực thi pháp luật toàn tiểu bang sử dụng Clearview.
Ở Canada, Xếp Sở Cảnh sát lớn nhất nước, ông Mark Saunders đã ra lệnh cho các cành sát viên Toronto ngưng sử dụng ứng dụng này. Trước đó, một số cảnh sát viên Toronto thừa nhận đã dùng Clearview từ tháng 10 năm 2019.
Về phía Clearview AI, CEO của công ty lập luận rằng nhu liệu của công ty ông không làm bất cứ điều gì bất hợp pháp và không cần phải xóa bất kỳ hình ảnh nào mà nó đã lưu trữ, vì nó được bảo vệ theo luật pháp Hoa Kỳ.
Trong một cuộc phỏng vấn trên chương trình This Morning của hệ thống truyền hình CBS được phát hình sáng thứ Tư tuần trước, ông Tôn Thất Hoàn nói công ty hoạt động theo quyền về thông tin công khai (public information) quy định bởi Tu chính án thứ Nhất (First Amendment).
“Cách mà chúng tôi đã xây dựng hệ thống của mình là chỉ lấy thông tin công khai có sẵn và sắp xếp chỉ mục (index) theo cách đó.”
Đối với phản ứng của ông đối với các thư yêu cầu “ngừng và chấm dứt”, ông nói “Luật sư của chúng tôi đã tiếp xúc với họ và đang giải quyết.»
Các công ty công nghệ, trên căn bản, không kiểm soát được những gì xảy ra với dữ liệu, trong trường hợp này là hình ảnh, sau khi chúng được tải xuống từ nền tảng của họ.
Với dữ liệu, chuyện chắc chắn rằng người ta tuân thủ một lá thư ngừng và chấm dứt là việc không thể làm được. Các hình ảnh được tải xuống, như Clearview đã làm, có thể được sao chép lại nhiều lần, được lưu trữ trên nhiều máy tính và máy chủ ở những nơi khác nhau trên khắp thế giới, thậm chí trước cả khi được phân phối hoặc cung cấp cho bên thứ ba.

Đỗ Quân (Thời Báo Newspaper)